Ulises

Home, mar, soidade. Na noite dos tempos, entre as ondas bravas do mar, chegou de lonxanas terras o home que ía salvar o mundo da soidade e da indiferenza.
Mariño, desesperación, morte. Aquel mariño cangado de soños fuxía da desesperación dun pobo que condenaba ós seus fillos á morte máis cruel.
Ulises, Ítaca, Caronte. Este novo Ulises do século XXI procuraba a nova Ítaca cal o Caronte dos novos tempos a súa ribeira maldita.

Bueu, faro cultural na II República

Durante os anos da II República a vila morracense de Bueu reuniu nas súas rúas importantes intelectuais: Torrente Ballester, Johan Carballeira, Rómulo Gallegos, Maruxa Mallo, e as constantes visitas de Castelao á taberna do seu amigo, Francisco Escáneo.
O propio Torrente afirma en máis dunha ocasión, que unha noite espertouno unha conversa de profundidade filosófica que se estaba producindo ao pé da súa ventá, cando se asomou para ver que eran os conversadores, sorprendeuse moito ao comprobar que se trataba de dous nariñeiros.
Este ambiente cultural maniféstase tamén no nacenento de grupos teatrais formados polos vecinos máis inquedos que representaban diferentes pezas. Entre os que estaba o tenente alcalde, Fariña, personaxe que aínda permanece na lembranza dos vecinos máis vellos como un gran orador e unha persona moi culta, vítima da represión fascista.
Torrente bebeu das fontes da cultura europea e universal na biblioteca que un indiano posuía na Praia de Beluso e na que pasaba moitas horas. Esta biblioteca, da que hoxe só quedan as palabras de Torrente, debeu ser a máis importante da comarca. E todo o ambiente cultural, social e político que viviu en Bueu serviulle para crear unha das súas obras maestras, Los gozos y las sombras, nas que a vila de Bueu acada a súa condición de espazo literario, como serán tamén Macondo ou Dalmara nas obras de García Márquez e Xosé Carlos Caneiro.
Todo este fervedoiro cultural non é froito da casualidade. Como tampouco o é que unha das imaxes que aparece na fita máis antiga rodada polo primeiro director de cine galego, Carlos Velo, sexa a dun bote polbeiro (embarcación típica de Bueu) e que teña no seu costado como nome o da propia vila, Bueu. A presenza de todos estes intelectuais proporcionou o pulo necesario para todo este fervedoiro cultural, nesta etapa de liberdades que supuxo a II República, se desenvolvese e consolídase ata os tráxicos días do golpe militar do 36 e a conseguinte represión á que foi sometida a vila de Bueu, e da que noutra ocasión falarrnos nesta columna.
Nos anos negros da ditadura este xermolo cultural non desapareu. Homes como José María Estévez adicaron parte importante da súa vida a recompilar o día a día das pequeñas cousas e feitos que se produciron en Bueu, como fixeran os ilustrados no XVIII. Todo este traballo aparecerá postumamente publicado no seu libro Recoñecer Bueu, obra editada pola Deputación Provincial de Pontevedra e que debería ser reeditada.
Naactualidade este labor recolleuno Arturo Cidrás, que leva adicadas moitas horas da súa vida ao labor de recoller e investigar sobre a vila morracense e que fai público a través da rede en dousespazos que se poden visitar en: acidras.blogspot.com.es e http://www.wix.com/viladebueu/bueu.
Estas liñas son unha homenaxe a todos eles e unha demostración de que o labor dos intelectuais é vital para os pobos poidan conservar o legado dos devanceiros. A vila de Bueu e os seus intelectuais non son unha excepción.

O neno que soñaba coa illa de Ons (2013)

A Xunta de Galicia está traballando nestas últimas semanas nas concesións das vivendas dos colonos da Illa de Ons, porque contra o que moitos pensan os colonos nunca foron propietarios dos terreos que ocupan. Alguén se plantearía que un alugueiro reclame a propiedade da vivenda na que vive? No caso da Illa de Ons isto é un feito e mesmo recibe o apoio da administración local. A illa sempre foi de propiedade privada ata que en tempos de Franco foi expropiada para usos militares por un millón das antigas pesetas. Todos os veciños de Bueu e o propio goberno saben que nunca tivo ese fin. Por ese fin non cumprido a familia reclamou a reversión da propiedade e da propia vivenda familiar.
Poucos saben en Bueu que a derradeira familia propietaria da Illa de Ons era da parroquia de Cela e que dende o adro da súa igrexa, que ten unha vista privilexiada da ría presidida pola maxestuosa illa de fondo, un neno soñaba con ser algún día o seu dono. Este neno era Manuel Riobó Guimeráns, e a súa historia é a de perseguir un soño que se acabou cumprindo. Eu, que tiven a sorte de compartir a historia familar, grazas ao seu sobriño neto, Jorge Cuadros, quero lembrala unha vez máis e abrir unha nova perspectiva na historia das propiedades que hoxe se pretenden regularizar por parte da administración.
No derradeiro cuarto do século XIX, non era nada habitual que unha persoa nacida nunha pequena parroquia como Cela chegase a converterse en médico de sona. Para elo, a máis das posibilidades materiais necesarias tiña que posuír unha capacidade intelectual importante. Manuel Riobó Guimeráns posuíaas, dotado dunha intelixencia que chamou a atención de mestres e curas, e por medio deles, recibiu bolsas de estudos para continuar a súa formación en Compostela.
Pero ata producirse a súa marcha a capital de Galicia, a súa nenez transcorreu na nosa parroquia. Puido mergullarse na nosa natureza, lonxe do estrago que o progreso lle foi imprimindo. Daquela as rías galegas estaban moito menos castigadas pola contaminación industrial e urbana e non tiña a nosa parroquia sementada de asfalto e formigón os seus carreiros e corredoiras. Manuel, debruzado no muro que acouta o noso templo románico, seguramente observaba o arquipélago ó tempo que medraba nel o soño de achegarse á Illa, pero nunca soñaría con posuíla, con ser o seu propietario. Iso estaba aínda moi lonxe e resultaba impensable no seu maxín de neno.
Manuel Riobó, co seu título de médico e despois de exercer como tal na súa terra, foi enviado a Filipinas, cando era aínda unha colonia española. Chegou aló pola necesidade do goberno de cubrir certas carencias profesionais no arquipélago mediante o traslado de profesionais de sona. Daquela xa estaba casado con Dolores Bustelo e era pai de catro fillos, Afonso, Didio, Sofía e Elixio.
Foron moitos os anos que pasou tan lonxe exercendo a súa profesión, acadando moita sona e recoñecemento entre o pobo e os gobernantes e facendo negocios con outros españois. A comezos do século XX, a morriña encheu o seu corazón e como lle acontece a moitos emigrantes decidiu que xa era o momento de voltar. Deixando parte da familia en Asia e acompañado de Sofia e Didio decidiu regresar. Dúas eran as súas teimas no retorno: seguir exercendo a medicina e investir os cartos que tiña gañado fóra, na súa terra.
Unha das inversións que realizou suponía facer realidade un vello soño, así en 1918 mercou a Illa de Ons a partes iguais con Marcial Bernadal ó seu propietario que era o Marqués de Valadares. Para os novos propietarios, a illa proporcionaba un conxunto de actividades: a pesca en xeral e a do polbo en particular, a explotación agropecuaria e a administración dos alugueiros. Antes destas datas, pouco antes de voltar a Filipinas, xa tiña gañado por oposición o nomeamento de Forense de Vigo (o primeiro da cidade) que compatibilizaba con outras actividades e co de médico en Bueu.
Acadou moita sona na comarca pola súa entrega e adicación ás xentes de Bueu e da Illa, ós que atendía en moitos casos de balde.
No ano 21 decidiu mercar a parte do seu socio Marcial Bernadal e para elo fixo que o seu fillo Afonso liquidase tódolos seus bens e negocios en Filipinas e que a familia regresase a Galicia. Afonso cumpriu o ordenado e regresou a Galicia coa familia entre a que se atopaba Dolores, a súa primeira filla e neta de Manuel. Ela é a única testemuña viva dos feitos que aquí se relatan e a única que pode avalar esta historia.
Deste xeito a Illa pasou a ser propiedade da familia Riobó, isto supuxo renunciar a tódolos negocios de fóra. O arquipélago supoñía un ben material incalculable e ese feito ía facer da súa historia unha das moitas inxustizas que se teñen cometido. Co paso do tempo Manuel, aínda en plena vitalidade pero nun acto de responsabilidade e consciente de que a súa idade lle impedía atender a todas as súas obrigas decidiu delegar parte delas no seu fillo Didio, un dos personaxes máis sobranceiros desta historia. Didio Riobó Bustelo fíxose cargo da administración da Illa, actividade que, por mor da súa personalidade, lle ía dar máis dun problema.

La soledad del corredor de fondo

Cuando un escritor opta por la autoedición, las malas lenguas dirán que es porque la calidad de su obra le ha impedido llamar la atención de una editorial, asume que se abre ante sus ojos una carrera de obstáculos que debe ir superando desde que su obra es ya una realidad hasta que llega a los lectores. Un agente de seguros me dijo en una ocasión que no se podía vivir en su profesión haciendo pólizas a la familia y a los más cercanos, porque cuando estos ya se han visto obligados a hacer la pókiza correspondiente ya nos hemos quedado sin clientes pero hay que seguir cumpliendo objetivos. Lo mismo sucede con el escritor que se lanza a la aventura de autopublicar.

No podemos perder de vista que las editoriales no son ONGs y que deben rentabilizar su producto que es el libro que sacan al mercado. No voy a ser yonquien cuestione su trabajo pero no seré tan iluso como para pensar que sin el trabajo de promoción que hay detrás de cada obra su éxito sería posible. El por su calidad los conoceréis habría que sustituirlo por por su promoción los conoceréis. Lo mismo sucede con los escritores que nos autopublicamos pero con una dificultad mucho mayor, el escritor independiente vive en soledad todo el proceso de creación de su obra (crear su historia, ortocorregirla, editarla y promocionarla), sobre todo aquellos que por suerte pueden realizar todo el proceso. Una vez que la obra está en el mercado, porque ya es una realidad, ya sea digital o en papel comienza realmente el trabajo más duro y desagradecido, abrirse paso en un mundo en el que por suerte o por desgracia, depende del foco, son millones los que como tú intentan dar a conocer su obra. Los días pasan, las horas parecen minutos y los frutos de tanto esfuerzo son pequeños pasos que nos hacen ver la meta cada vez más lejos, como dice la canción <<un pasito palante un pasito patrás>> desde la soledad de tu espacio de trabajo.

La audiencia de tu obra parece no ser directamente proporcional a tus horas invertidas, investigas la causa y es muy simple en la inmensidad del océano literario tu kayak de apenas 3 metros navega al lado de grandes buques en la inmensidad del mar. Tú navegas con tu pala y ellos lo hacen con grandes velas o motores que en un suspiro los hacen desaparecer.

Estás solo en tu navegación pero cada palada que das es un paso que te llevará a la meta que es dar a conocer tus historias. Solo te queda seguir paleando en la soledad de tu carrera de fondo.

La carrera del corredor de fondo

Hace un año, cuando me hicieron la primera entrevista como escritor, la expresión de más impacto fue la que da título a este artículo. Esa es la sensación que yo sentía y sigo sintiendo desde que me lancé a la aventura de dar visibilidad a las historias que guardaba en un cajón de mi memoria.

A las dudas iniciales sobre la calidad de lo que había generado mi imaginación en los últimos años le siguió la euforia de pensar ¿por qué no darles una oportunidad? Así comenzó la carrera que me ha llevado hasta aquí. Horas de revisión de materiales, de ortocorrecciones, de enmaquetado y, por fin, los penúltimos metros. Sí, has leido bien, los penúltimos, porque cuando uno se lanza al mundo sólo, nunca van a llegar los últimos metros que nos llevan a la meta y, por tanto al final de nuestra carrera.

La libertad del corredor de fondo también tiene sus dificultades, que en este caso, a pesar de no ser pocas, te animan a continuar. Ya tienes en tus manos el fruto de muchas horas de trabajo, pero sólo lo tienes tú. En la soledad de tu despacho puedes pasar horas y horas regocijándote de lo bien que ha quedado, pero, en ese preciso instante te das cuenta de que, a pesar de las horas que has invertido, solo has dado un pequeño paso. Tu obra ha pasado de la oscuridad de tu memoria a la poca luz de tu hogar.

Ha dado comienzo la siguiente etapa, hacer que tu obra salga de tu cuarto y comience a caminar entre millones de libros que salen de las mentes de los escritores todos los días. Pero, igual que cuando lo escribes, lo corriges una y otra vez, lo enmaquetas y buscas un artista que le ponga rostro -gracias Jose por ser tú quien lo hace en mis obras-, sigues estándo solo, porque la libertad de ser un escritor independiente tiene ese precio, que debes pagar.

Aunque pueda deducirse de mis palabras que ser escritor independiente es lo peor que le puede suceder a un escritor, nada más lejos de la realidad. En estos dos últimos años, he conocido a muchas personas que merecen mucho la pena, que me han enriquecido con sus experiencias y que como yo, son corredores de fondo. He valorado mucho lo que suponen las opiniones de los lectores, las positivas pero sobre todo las negativas, que son las que te hacen mejorar. Me han sonrojado sus palabras cuando han hablado de mi trabajo, la sorpresa de los que me conocen cuando descubren que cuento historias, en prosa y en verso.

Por eso, seguiré siendo un corredor de fondo en busca de los penúltimos metros que me lleven a la meta.

Conversando con X. Alcalá

Tres acordes para una antigua melodía

El bullicio que se vivía aquella mañana en la comisaría de la Policía Autonómica, que llevaba menos de un mes en funcionamiento como resultado de la política de transferencia del Gobierno Central, era toda una novedad
para sus miembros. Algo gordo debía estar sucediendo ya que los días anteriores las horas habían pasado con una lentitud semejante a la de cualquier otro departamento de la
administración autonómica. La comisaría parecía, en los días precendentes, de todo menos una comisaría de cuerpo de
seguridad del estado.

Hoy, contrariamente a los días precedentes, si nos acercásemos al despacho del Comisario Jefe nos daríamos cuenta de que se parecía más al de un responsable de una comisaría de gran ciudad encargada de investigar los
crímenes más variopintos que a una de la Policía Local de cualquier ciudad de provincias, imagen con la que se
quedaban los visitantes que entraban a diario. Su teléfono echaba humo, entre las llamadas recibidas desde primera hora de la mañana y las que él mismo había hecho superaban en minutos a lad realizadas durante todo el mes, aunque pudiese aparecer una percepción exagerada no lo era.

Tres acordes para unha vella melodía

O rebulir que se vivía aquela mañá na comisaría da Policía Autonómica que viña de ser estreada había pouco máis dun mes
froito da política de transferencia do goberno central, era toda unha novidade para os seus membros. Algo gordo debía estar acontecendo
xa que nos días precedentes o debullar das horas adoitara ser do máis demorado e moi semellante ao de calquera outro departamento da administración autonómica. Semellaba ser de todo menos unha comisaría dalgún corpo de seguridade do estado. […]

Hoxe, pola contra, se nos achegásemos ao despacho do Comisario Xefe da Policía Autonómica nos decatariamos de que se
semellaba máis a un despacho do responsable dunha comisaría dunha grande cidade, encargada de investigar os máis variados crimes, que a unha da Policía Local de calquera vila de provincias, que era a visión
que dela tiñan os visitantes que entraban nela a cotío. O seu teléfono botaba lume, entre as chamadas que recibira dende primeiras horas
da mañá e as que el mesmo tivera que facer, superaran en minutos as que levaba feito en todo o mes, e non era unha esaxeración, aínda
que puidese parecelo.

O mar por diante: texto e territorio

Mesa redonda organizada polo Concello de Bueu no que escritores da vila compartimos a presenza do territorio nas nosas obras. No meu caso a presenza de Bueu en Tres acordes para unha vella melodia e Lerias. No enlace que atoparedes a seguir podedes ver o contido da mesa redonda.

https://www.youtube.com/watch?v=-7xh4mcFUgI

Historias de Bueu no universo Amazon

Titular que encabeza a fantástica entrevista que me realizou o xornalista Davíd García co gallo do éxito de vendas de Tres acordes para unha vella melodía e Lerias. Memorias dun neno de aldea na plataforma de Amazon Kindle Direct Publishing, que se pode ler no Faro de Vigo na edición do Morrazo.

Historias de Bueu que reinan no universo Amazon – Faro de Vigo